مقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی

مقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی در 78 صفحه ورد قابل ویرایش

دسته بندی	علوم انسانی
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	117 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	78

فروشنده فایل

کد کاربری 6017

تمام فایل ها

مقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی در 78 صفحه ورد قابل ویرایش

فرود و افت و خیز مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، هدف از این پژوهش گردآوری و ثبت پیشینه مطبوعاتی اراک است که در هراستان و شهری یکی از بایسته‌های فرهنگی آن استان و شهر به شمار می‌رود. متاسفانه تا کنون در این زمینه جز مقاله محققانه اما مختصر آقای سعید رجبی فروتن با عنوان (مطبوعات استان مرکزی تاکنون) کار در خور توجهی صورت نگرفته است. تحقیق حاضر نیز بر اساس منابع و ماخذ موجود و با تلاش و تکاپوی فراوان از طریق دستیابی به اطلاعات پراکنده‌ای که نزد بعضی پیش‌کسوتان هنوز زنده این عرصه موجود بود، چرا که اصولا دست‌یابی به پاره‌ای آگاهی‌های لازم به دلیل نبودن ماخذ و مدارک قابل اعتماد و استناد، برای پژوهندگان مقدور نگردید.

نکاتی که پیش از مطالعه این پژوهش نیاز به یادآوری دارد به قرار زیر است:

1-از پاره‌ای نظریات که در این تحقیق نام برده شده متاسفانه حتی یک نسخه نیز باقی نمانده و اصولا بعضی از نشریات حتی منتشر نشده‌اند و صرفا فردی به عنوان صاحب امتیاز، مجوز چاپ نشریه‌ای را گرفته اما نشریه به هر دلیل به مرحله چاپ نرسیده است که حتی المقدور با استفاده از آگاهی‌های موجود سعی شده است شرح حال صاحب امتیاز یا هر گونه اطلاع مفید دیگر به دست داده شود.

2- تنظیم فهرست الفبایی نشریات بر اساس اطلاعات مندرج در دو کتاب زیر صورت گرفته است:

الف- تاریخ جراید و مجلات ایران، تالیف محمدصدر هاشمی

ب- چهره مطبوعات معاصر ایران، تالیف غلامحسین صالح یار

و اگر نام جریده‌ای در این ماخذ نبود، بر اساس نمونه موجود آن جریده را معرفی کردیم.

3- سعی شده است درباره هر نشریه ابتدا شناسنامه آن، در حد آگاهی‌های موجود آورده شود. سپس یک مقاله بعنوان نمونه کار و پس از آن یادداشت‌ها و توضیحات پژوهندگان. نکته در خور توجه آن است که کوشش شده انتخاب مقالات به گونه‌ای باشد که علاوه بر نشان دادن سبک و سیاق نوشتاری و محتوایی حاوی آگاهی‌هایی درباره روال کار و نحوه انتشار خود نشریه نیز باشد.

4- در نحوه انعکاس مقالات سعی شده است ضمن تمایز مقاله با استفاده از حروف شکسته رسم الخط نشریه نیز حفظ شود. گر چه این التزام- به خاطر رعایت امانت- پاره‌ای ناهماهنگی‌ها و حتی اشتباهات نگارشی را نیز به دنبال داشته که به پژوهندگان نیز پوشیده نیست و امید است که خوانندگان این نقص را بر ما ببخشایند.

5- اطلاعات و آگاهی‌هایی که بر اساس گفتار شفاهی افراد تهیه شده و بیشتر جنبه نقل به مضمون دارد، در گیومه « » قرار داده نشده است.

اما در هر صورت نام منبع و مرجع مورد استناد ذکر شده است.

6- در انتخاب متون، به ویژه اشعار، بیشتر جنبه‌های اجتماعی و آگاهی بخشی اثر از محتوی و روال نشریه مورد نظر بوده و قوت و ضعف اثر به لحاظ ادبی ملاک انتخاب نبوده است. به همین دلیل چه بسا نظمی سست و مخدوش نیز به عنوان نمونه‌ای از یک نشریه انتخاب شده باشد.

این رساله تمام آنچه که باید باشد نیست. چیزی است که ما توانسته‌ایم نه آنچه که می‌خواسته‌ایم بنابراین کاستی‌هایش بسیار و ناگفته‌هایش فراوان است و امید آنکه آیندگان به رفع نواقص این اثر به تلاش برخیزد که همه چیز را همگان دانند.

7-از دو نشریه به جز عنوان نشریه و نام صاحب امتیاز آن هیچ گونه اطلاعاتی به دست نیاوردیم و ذکر آنها را در بخش شرح تفصیلی مطبوعات ضروری ندانستیم.

1- راهنمای اجتماعی اراک- صاحب امتیاز احمد محمدی عراقی

2- سعادت اراک- صاحب امتیاز بانو سلطنت استاد آقا

اولین روزنامه نگار اراکی

تا آنجا که اطلاع داریم- به احتمال قریب به یقین- میرزا محمد صادق خان امیری ملقب به ادیب الممالک اولین سلطان آبادی (اراکی) است که در خارج از اراک اقدام به انتشار نشریه کرده است. جرایدی که به مباشرت و مدیریت ادیب الممالک منتشر می‌شده، به شرح زیر است:

1-ادیب الممالک در سال 1316 قمری نایب رئیس مدرسه لقمانیه تبریز شد و در همان حال جریده «ادب» را در تبریز منتشر کرد .روزنامه «اطلاع» در شماره 457 خود که روز چهارشنبه منتشر شد هشتم رجب سال 1316 انتشار یافته درباره «ادب» چنین می‌نویسد:

«در این هفته نمره اول روزنامه ادب مصوب پست دارالسلطنه تبریز به اداره انطباعات ایران پرتو وصول افکند.

به شرف مطالعت آن نایل شدیم، همانا این جریده فریده از نتایج دانش و افکار و نسایج کلک سحار ادیب اریب و فاضل لبیب آقا میرزا صادق خان و ادیب الممالک پیش خدمت حضور همایون از احفاد مرحوم مبرور قائم مقام است که صاحب فضل حسب و وراث علم و ادب و به یقین از کان جز زرناب و از عمان جز در خوشاب چیزی نزاید و بر نیاید. این روزنامه منحصرا «از علوم و معارف بحث و نگارش خواهد نمود..

امیدواریم آثار بدیعه و مطالب رفیعه از افکار آن جناب در صحایف روز این جریده به یادگار بماند و دانش طلبان از آن بهره‌مند گردند.»

ادیب الممالک تا زمانی که در تبریز بود 22 شماره از نشریه (ادب) را در آنجا منتشر کرد.

3- ادیب الممالک درسال 1318 قمری ناچار به ترک تبریز شد. ابتدا به قفقاز رفت و پس از چندی به مشهد آمد و در ارض مقدس مجددا نامه (ادب) را منتشر کرد. انتشار نامه (ادب) مشهد از 4 رمضان 1318 تا شوال 1320 قمری ادامه داشت . دیباچه اولین شماره (ادب) مشهد شعری است از ادیب الممالک با این مطلع:

چون دانا ز گنجینه در واز کرد





به نام خدا نامه آغاز کرد

جهت اطلاع از نوع نثر ادیب الممالک قسمتی از سرمقاله (ادب) مشهد را نقل می‌کنیم.

«بعضی در نفیسه و لئالی بی همتا در قعر بحار جراید به نظر غواصان خامه دبیران مملکت غرب رسیده است که همواره در طلب آن سر از پا نشناخته در تک رویاهای ژرف متلاطم و گرداب‌های هایل خطرناک فرورفته و به وسایل گوناگون آن جواهر رنگارنگ بر سر ممالک خود کشانیده و دوش و بنا گوش عروسان فکر ابنای وطن را بدان لئالی پر بهار آرایش دهند. وقتی با کمال دقت به چشم بصیرت در می‌نگریم می‌بینم که میزان ترقی و تنزل هر مملکتی از وضع و ترتیب و رواج بازار جراید آن سامان و مقیاس فکرت روزنامه‌نگاران و فوائد و آثار مترتبه از نشر جراید در آن قلمرو به دست می‌آید. پس به این اعتبار می‌توان گفت که روزنامه هر مملکتی نماینده و مرات افکار و خیالات مردم آنجا است…

این بنده درگاه از دیرگاه می‌خواست گمشده وطن را که خانمانش بر باد و نام و نشانش از یاد رفته است، در طی اوراق جراید به دست آوردو چشم فرزندان سعادتمند را به دیدار پدر مهربان روشنی بخشد.

امید که بزرگان به این خیال خرده نگیرند و بنده را جاهل و بوالهوس نشمارند. زیرا جراید همچنان که بیان کردیم آیینه افکار عالم ‌اند و نقاد قلب بنی‌آدم و بسیاری دیده‌ایم که مردمان نام و نشان گمشده خود را در اوراق مجلات اعلان کرده و به اندک زمانی از وی خبر و اثر یابند این کرت سیم است که بدین کار شگرف و خیال مقدس پرداخته‌ام و انصاف همی دهم که چون در ایام سلف اعتمادم بر این خامه ابتر و اعتضادم بر توجه ابنای بشر بود، تایید الهی در پیشرفت امورم مساعدت نفرمودی، چنان که در وهله اول کودک فکرم قبل از اوان ترضیع زبان در کام کشید. دفعه آخری در رحم مادر سقط گردید ولی اینکه سپری ساخته‌ام که سهم حوادث بر وی کارگر نشود. زیرا که ملازم حصن ولایت است و چراغم شمع هدایت، آن را که روی امید به آستان قدس حضرت ثامن الائمه و سراج الامه مولانا علی بن موسی الرضا علیه و آبائه و اولاده آلاف التحیه والثنا باشد، البته با ثابت و سیار در ستیزد و از گردش لیل و نهار نپرهیزد.»

ادیب الممالک در سال 1321 قمری به تهران آمد و نامه (ادب) را در آنجا منتشر کرد. نخستین شماره (ادب) تهران روز دوشنبه 27 رجب، عید مبعث حضرت الرسول (ص) منتشر شد.

4- ادیب الممالک در سال 1323 قمری مسافرتی به باکو کرد و در آنجا به نشر ضمیمه فارسی نامه (ارشاد) همت گماشت.

نامه (ارشاد) بادکوبه

«متجاوز از یک سال ورقه ضمیمه به زبان فارسی داشته و نویسنده ورقه فارسی آن یکی از بزرگ‌‌ترین شعرا و نویسندگان و روزنامه نگاران دوران مشروطیت ایرانی یعنی مرحوم ادیب الممالک بوده است.»

5-ادیب الممالک پس از مشروطه سر دبیر روزنامه (مجلس) شد. این روزنامه که یکی از بهترین روزنامه‌های صدر مشروطیت است به مدیریت محمد صادق طباطبایی منتشر می‌شد. در اولین شماره آن قصیده معروف ادیب الممالک به این مطلع آمده است:

شاد باش ای مجلس ملی که بینم عنقریب از تو آید درد ملت را در این دوران طبیب

6- ادیب الممالک مدتی سردبیر نشریه دولتی (ایران) شد که مدیر آن ندیم السلطان بود و چندی نیز از طرف وزارت داخله مدیر نامه نیمه رسمی (آفتاب) گردید. امور این روزنامه زیر نظر میرزا حسن خان صبا قرار داشت.

7- ادیب الممالک در سال 1325 قمری نشریه (عراق عجم) را در تهران منتشر کرد. نامه (عراق عجم) ارگان جمعیتی به همین نام بود که سرلوحه آن چنین آمده است:

«در این جریده مطالب علمی، ادبی، اخلاقی، سیاسی پلتیکی، حب وطن، امور متعلقه به مدارس، بیداری ابنای وطن و مقالات عام المنفعه درج می‌شود.»


توضیحات:

حسن تهرانچی فرزند سید علی در سال 1297 شمسی در اراک به دنیا آمد تحصیلات دبیرستانی خود را به پایان رساند و موفق به دریافت دیپلم علمی شد. ابتدا کارمند اداره نان و غلات گردید و سپس به اداره دارایی منتقل و سرانجام کارمند اداره کار شد و دو سال پیش از انقلاب بازنشسته شد. ‌آقای تهرانچی در گفتگویی به ما گفت:

در سال 1330 همراه آقای محمدرضا قدوه عضو برجسته حزب توده که در وزارت فرهنگ نفوذ فوق العاده‌ای داشت به وزارت فرهنگ رفتیم و امتیاز هفته نامه «سندان» تا سال 1332 ادامه داشت و بعد از کودتای 28 مرداد در محاق تعطیل افتاد واکنون پس از گذشت سال‌ها چیزی از 2- هیچ حزبی در ایران به اندازه حزب توده فعالیت فرهنگی نداشت. این حزب در طول دوران فعالیت خود به ویژه در سال‌های 32-1320 با انتشار جراید گوناگون طبقات مختلف مردم را با آرمانهایش آشنا می‌کرد. هم چنین تشکیلات وابسته به این حزب نظیر جمعیت هواداران صلح» نیز هر یک جریده‌ای داشت که در نهایت خواسته‌های حزب را منعکس می کرد.

3- در سال 1311 مقرر شد که تغییراتی در عهدنامه دارسی داده شود. چون مذاکرات دولتمردان ایران با نمایندگان کمپانی نفت طولانی شد. رضا شاه عصبانی گردید و متن قرارداد را در بخاری منزلش انداخت و سوزاند و آن گاه دولتمردان را وادار کرد تا قرارداد دیگری با نمایندگان کمپانی منعقد نمایند، کسانیکه در این کار دخالت داشتند عبارت بودند از: سید حسن تقی زاده وزیر دارایی، محمد علی فروغی (ذکا الملک) وزیر امور خارجه، علی اکبر داور وزیر دادگستری، حاج مخبر السلطنه هدایت نخست وزیر و عبدالحسین تیمور تاش وزیر دربار، طبق این قرارداد منافع نفتی ایران به مدت شصت سال در اختیار دولت انگلیس قرار گرفت.

در سال 1326 تبریز سید حسن تقی‌زاده را به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب کردند. در موقع تصویب اعتبارنامه‌ها نمایندگان از او خواستند که درباره آن قرارداد توضیحی بدهد. تقی‌زاده در پاسخ گفت که در آن موقع هیچ یک از ما علامت اختیاری نداشتیم و ما آلت فعل بودیم نه فاعل آن. از آن زمان عنوان آلت فعل علامت مشخصه تقی‌زاده شد.

4- حزب توده در ابتدای کار با دکتر مصدق مخالف بود و او را عامل امپریالیسم آمریکا می‌شمرد . پس از وقایع سی‌ام تیر ماه حزب توده سیاست خود را تا حدودی تصحیح کرد ولی هیچ گاه با دکتر مصدق موافقت اصولی نداشت . در سال 1336 که حزب توده پلنوم وسیع خود را در مسکو تشکیل داد با اعتراف به اشتباهات گذشته خود، روش حزب را در مقابله با حکومت ملی دکتر مصدق تقبیح کرد.

5-در سال 1330 محمدرضا قدوه نامزد نمایندگی دوره هفدهم مجلس ملی از طرف حزب توده بود. انتخابات این دوره به علت اختلافات شدید محلی در اراک انجام نشد. و اگر هم انجام می‌شد با نفوذ فوق العاده‌ای که فئودال‌ها در اراک داشتند، قدوه برنده انتخابات نمی‌گردید.

توضیحات:

1-دکتر احمد مدنی فرزند حاج سید هاشم مدنی دکتر داروساز و کارمند بهداری اراک بود و همچنین امتیاز یکی از داروخانه‌های اراک را نیز داشت، تا آنجا که دکتر مدنی را می‌شناسیم وی اهل روزنامه‌نگاری نبود و توانایی نگارش مقالات روزنامه را نداشت. به همین جهت حسین محسنی سجادی که امتیاز هفته‌نامه «سمنگان» را داشت، مدیریت این هفته‌نامه را به عهده گرفته بود تا هم در نگارشات مقالات به دکتر مدنی کمک برساند و هم دیدگاه های سیاسی خود را در آن منعکس نماید. بنابراین هفته‌نامه «مدنی» از نظر روش و هدف و نوع مقالات چیزی در حد و خط «سمنگان» که قبلا آن را معرفی کرده بودیم به شمار می‌آید.

2- این هفته‌نامه ظاهرا منتسب به هیچ دسته و تشکیلاتی نبوده و هدفش صرفا تنویر افکار عمومی و خدمت به همشهریان عزیز قلمداد شده است. اما با توجه به شخصیت مدیر مسئول آن حسین محسنی سجادی که یکی از نوادگان حاج آقا محسن بود، نمی‌توان ادعای فوق را قبول کرد.

3-از میان مقالات شماره‌ای که در اختیار ماست مخصوصا سرمقاله فوق را آوردیم تا روش پاره‌ای از مالکان و فئودال‌ها را نسبت به کشاورزان که در آن ایام منحصرا «رعایا» نامیده می‌شدند نشان بدهیم.

ابوتراب جلی این روش را در قطعه کوتاهی آورده است:

تحصیل علوم رایگان نیست





جز خاص بزرگ زادگان نیست


یک بچه حق ندارد







پا داخل مدرسه گذارد

او را چه به خواندن و نوشتن



او بهر در وخوش است و کشتن

او را چه به درس و مشق و تحصیل



باید که به دوش او بود بیل

4-درسال 1330 که دکتر مصدق نام ایران را به سر تا سر ‌آفاق برده بود کلیه نشریات ایران - به جز نشریات و جراید وابسته به حزب توده- از دولت ملی حمایت می‌کردند. این حمایت گاه از روی اخلاص و علاقه بود. و گاه برای پوشش اغراض شخصی و دسته اخیر اگر جز این می کردند مورد نفرت شدید مردم قرار می‌گرفتند. بنابراین اگر در برخی از نشریات آن زمان حمایتی از حکومت ملی شده باشد، باید به چشم تردید به آن نگریست.

5-از جمله سخنورانی که در آن زمان با جراید همکاری می کردند و اشعار خود را منتشر می‌ساختند، یکی سید نورالدین نواب بود که اشعارش در بیشتر نشریات منتشر می‌شد. ما نیز برای آن که یاد او را گرامی بداریم بیتی از قصیده وطنیه او را از هفته‌نامه «مدنی» می‌آوریم.

توضیحات:

1- با تمام تلاش و کوششی که انجام دادیم اطلاعی از زندگی صاحب امتیاز روزنامه «ندای اراک» به دست نیاوردیم. در نتیجه شخصیت محمود گودرزی برای ما ناشناخته ماند.

باستناد به شماره دو هفته نامه «ندای اراک» که در اختیار ماست استباط ما این است که گرداننده این نشریه- که بی‌طرفی خود را در سر لوحه روزنامه ثبت کرده است- طرفداران دهقانان مظلوم و مخالف فئودال‌های ستمگر و هیات حاکمه فاسد و نالایق است. جهت تایید استنباط خود بخش‌هایی از مقاله (م. گ) احتمالا محمود گودرزی را بی‌کم و کاست از همان شماره در این جا نقل می‌کنیم.

«مردمان ستمدیده دهات و قصبات از مرحمت اولیای امور ناصالح به طوری مرعوب مالکین و خان‌های بی‌شرم و بی‌وجدان و بی‌رحم شده‌اند که دیگر توانایی دفاع از حق مشروع و حفظ شئون ملی خویش را در مقابل آن فئودالیست‌های لرد ماب ندارند!!!

«من نمی‌دانم چرا این اربابان بی‌انصاف و بی‌رحم متوجه عواقب وخیم کشته‌های خویش نمی‌باشند؟!!!»

«شما فئودال‌های بی‌مروت فکر نمی‌کنید که از منافع زحمات و مشقات همین دهقانین عریان و گرسنه است که کاخ‌های عظیم چند اشکوبه در خیابان‌های درجه یک تهران و شهرستان‌های ایران ایجاد نموده‌اید؟!!»

«شما لرد صفتان بی‌پرنسیب هنگامی که رعایای بدبخت را که کم از حیوانات نمی‌دانید به کلی فراموش و از یاد می‌برید من با نظر بی‌غرضانه به شما می‌گویم که اگر در آتیه کشور تاریخی ایران به طرف کمونیزم سوق داده شود مسبب اصلی شما مردمان عیاش و عوام فریب و طماع می‌باشید؟!!!»

2-حسین مکی از طرف و به درخواست قوام السلطنه نخست وزیر ایران نماینده اراک در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی شد و در دوران حکومت ملی ابتدا از طرفداران دکتر مصدق بود و به هنگام خلع ید از شرکت نفت خدماتی انجام داد و مردم به او لقب «سرباز فداکار» دادند. پس از وقایع 30 تیر سال 1331 حسین مکی با چند نفر دیگر به گروه مخالفان دکتر مصدق پیوست و مردم عمل ناپسند او را با لقب «سرباز خطاکار» پاسخ دادند.

3-استوکس مهردار سلطنتی انگلستان در جهت مذاکره پیرامون مسائل نفت به ایران آمد و با دست خالی به انگلستان مراجعت کرد.

تحقیق بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامیپروژه بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامیمقاله بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامیدانلود تحقیق بررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامیبررسی تاریخ مطبوعات در اراک از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی